Kuruluşundan- 1960 Darbesine Kadar Türkiye Cumhuriyeti

Kuruluşundan- 1960 Darbesine Kadar Türkiye Cumhuriyeti

Türkiye Cumhuriyeti, Mustafa Kemal Atatürk tarafından 29 Ekim 1923 tarihinde kuruldu. Kurtuluş Savaşına öncülük eden Mustafa Kemal savaş bittikten sonra düşmanla anlaşma sağlayabilmek için İsmet İnönü’yü Lozan’a gönderdi. Lozan’da anlaşma sağlayan İsmet İnönü memlekete güzel haberlerle geldi. Lozan anlaşmasının altında kurulan Türkiye Cumhuriyeti, kuruluş yıllarında iç isyanlarla mücadele etti. Şeyh Said İsyanı, Dersim Olayları ve Menemen Olayı Cumhuriyeti ilk yıllarında sarsan isyanlardı. Fakat deneyimli devlet adamları sayesinde bu isyanlardan en az zararla kurtulmayı başardılar. Cumhuriyet döneminde pek çok yenilik yapıldı. Bunlardan bazıları saltanatın kaldırılması, hilafetin kaldırılması, cumhuriyetin ilan edilmesi, şapka kanunu, harf devrimi, laikliğin anayasa girmesi ve ezanın Türkçe okutulması gibi şeylerdi. Bu yeniliklerden bazıları halkın tepki göstermesine yol açtı. Halk, inancına aykırı yönetilmekten rahatsızlık duydu fakat zamanla bu duruma alışıldı. Mustafa Kemal’in memleket için attığı en önemli adımlardan biri de Sadabat Paktı ve Balkan Antantıydı. Bu anlaşmalar sayesinde Türkiye, 2. Dünya Savaşına girmekten kurtuldu. Ayrıca Mustafa Kemal, Hatay’ın Türkiye topraklarına katılabilmesi için de büyük bir gayret gösterdi. Bu çabalar sonrasında Hatay, 1939 yılında Cumhuriyet yönetimine katıldı. Mustafa Kemal, iktidarı boyunca Türkiye’nin çok partili sisteme geçmesi için de büyük bir çapa gösterdi. Bu amaç doğrultusunda ilk başta Kazım Karabekir’e Terakki Perver Cumhuriyet Fıkrası kurduruldu. Fakat bu parti Mustafa Kemal’in görüşlerine kısmen zıttı. Ayrıca parti üyelerinin büyük kısmı eski İttihatçılardan oluşmaktaydı. Bu yüzden Kazım Karabekir’in başı derde girdi. Bu doğrultuda parti, kısa bir süre için de İsmet İnönü yönetimi tarafından kapatıldı ve parti üyelerinin büyük kısmı idama mahkum edildi. İlk başta Kazım Karabekir’e de idam emri çıktı ve idamın kesinleşmesi için de ona Mustafa Kemal’e suikast düzenlediğine dair bir iftira atıldı. Fakat bu durum kanıtlanamadı ve Mustafa Kemal, Karabekir’i affetti. Mustafa Kemal’in iktidarı 10 Kasım 1938 tarihindeki ölümüne kadar devam etti.

İsmet İnönü Dönemi

İsmet İnönü, Cumhuriyet tarihinin en önemli adamları arasında yer almaktadır. İnönü’nün iktidarı 11 Kasım 1938 tarihinde düzenlenen Olağan Üstü Kongre sonrasında başlamıştır. İnönü, iktidarı boyunca uçak ve şarap fabrikaları açtı. TRT radyosunu kurarak çalışmalarını halka duyurmayı amaçladı. İktidarındaki en önemli olay 2.Dünya Savaşıydı. İnönü’nün tarafsız kalma politikası Türkiye’yi büyük bir savaşın eşiğinden döndürdü. Ülke savaşa girmese de savaştan yara alarak çıkmıştı. Savaş için yetiştirilen askeri birliklerde asker kaybı yaşandı. İnönü iktidarında ülke resmi olarak çok partili sisteme geçmeyi başardı. İnönü’nün çiftçiyi topraklandırma yasası gibi yasaları parti içinde muhalefete yol açtı. Celal Bayar ve Adnan Menderes gibi isimler partiden ayrılarak Demokrat Partiyi kurdu. Demokrat Parti, ilk seçimlerde İnönü’nün açık oy, gizli sayım yöntemi yüzünden iktidara gelemedi. Fakat 1950 yılında yapılan seçimlerde İsmet İnönü iktidarı Demokrat Parti’ye kaptırdı.

Demokrat Parti Dönemi

Demokrat Parti iktidara geldikten sonra ülke içinde bazı değişikliklere imza attı. Bunlardan biri ezanın tekrar Arapça okutulmasıydı. 1932 yılından beri Türkçe okutulan ezan tekrar Arapçaya çevrildi. Diğer bir gelişme ise devlet radyolarında haftada 3 gün Kuran okutulmasıydı. Bu gibi çalışmalar Menderes’in halk tarafından sevilmesini sağladı. Yeni kabinede Cumhurbaşkanı seçilen Celal Bayar, Atatürkçü biriydi. Onun bu karakteri ilerleyen yıllarda Menderes’in işine yarayacaktı. Başbakan Adnan Menderes’in en önemli çalışması Marshall Yardımları ve Amerika ile dost olmaktı. 2. Dünya Savaşından sonra başlayan Soğuk Savaş dönemi güçlenmek isteyen bütün ülkeleri Amerika ya da Sovyetler arasında seçim yapmaya zorladı. Türkiye’nin bu doğrultudaki tarafı Amerika’ydı. DP iktidarıyla başlayan Amerikan ilişkileri, ülkenin Marshall planından yararlanmasını sağladı. Ayrıca bu dönemde Amerika, Türkiye’de askeri üsler açtı. Amerika’nın Türkiye’de yaptığı en büyük adım ise Sovyetlere karşı kullanılacak nükleer füzelerin Türkiye’ye yerleştirilmesiydi. Bu adımdan sonra Sovyetlerin karşı atağı ile füze krizi başladı fakat nihayetinde anlaşma sağlandı. DP iktidarının son bulmasına, darbe yapılmasına ve Menderes’in idam edilmesine yol açan olaylardan biri Menderes’in bazı hareketlerinde Anayasa’ya aykırı hareket etmesidir. Ayrıca Menderes’in CHP’yi yok etmeye çalışması da darbeye yol açan etkenlerden biriydi. Menderes, Kemalist rejime atar yaptıktan sonra 27 Mayıs 1960 tarihinde Türkiye’nin ilk siyasi darbesi gerçekleşti ve Cemal Gürsel iktidarı devraldı. Darbeden sonra Menderes idam edildi. Celal Bayar ve bazı DP üyeleri için de idam kararı çıktı. Fakat onlar sonradan affedildiler. Bu darbeden sonra Türk halkı 6 yıl boyunca askeri rejimin altında yaşadı.